عنوان کتاب :عکاسی هنر میان مایه

نویسنده :پی‌یر بوردیو

مترجم :کیهان ولی‌نژاد

ناشر :پیام امروز

نویسنده نقد :هدیه خزائی

مقدمه
ابزار عکاسی بیش از هر ابزار و بیان هنری دیگر با توده مردم عجین شده است. هم از این رو است که بررسی و نقد شیوه عکاسی طبقات مختلف جامعه در این ابزار بیشتر حائز اهمیت است. این حوزه از پژوهش به نوعی وارد فضای جامعه شناسی نیز می گردد و مطالعه ای بینارشته ای می طلبد. کتاب پیشِ رو از جمله کتاب های ارزشمند این دسته است. پی یر بوردیو با وجود این که تحصیلات خود را در زمینه فلسفه انجام داده است اما در زمینه اجتماعی به فعالیت و تالیف کوشیده است.
معرفی کلی اثر و مولف آن
کتاب عکاسی؛ هنر میان مایه دارای مجموعه مقالاتی با موضوع عکاسی و جامعه شناسی است که در کتابی با قطع رقعی و در 231 صفحه با جلد شومیز به ترجمه کیهان ولی نژاد به چاپ سوم (تیراژ 1000 نسخه و قیمت 18000 تومان) رسیده که اولین چاپ توسط نشر پیام امروز است (1394) و پیش از آن نشر دیگر کتاب را منتشر نموده است. در توضیح جلد کتاب آمده است:"با همکاری روژه ویوله(عکاس فرانسوی)" .
کیهان ولی نژاد متولد 1356 و دانش آموخته رشته عکاسی در دانشگاه هنر تهران است و به فعالیت در این حوزه می پردازد.
کتاب دارای پیشگفتار متن فارسی است که توسط دکتر سیروس یگانه نوشته شده است و درآمد، که نوشته شخص بوردیو است. بعد از آن کتاب به دو فصل و فصل اول و دوم به دو بخش تقسیم می شود که فصل اول به تمامی مقالات بوردیو اختصاص دارد. و فصل دوم مقالاتی از روبر کاستل و دومینیک اشناپر، ژان کلود شامبوردون، لوک بولتانسکی و ژان کلود شامبوردون است. در پایان نیز نمایه، یادداشت ها و تصاویر کتاب آمده است.
تحلیل بیرونی و خواستگاه اثر و مولف آن
کتاب حاضر در پیوند جامعه شناسی هنر، جامعه شناسی فرهنگی و جامعه شناسی لایه بندی اجتماعی تحلیل شده است.
پژوهش بوردیو درباره عکاسی به عنوان«هنر میانه» بخشی است از نظریه او در باره «سرمایه فرهنگی» که همراه با «سرمایه نمادین»، «سرمایه اجتماعی» و «سرمایه اقتصادی»، «پایگاه اجتماعی» فرد را تشکیل میدهد (نک:بوردیو،14:1394).
آنچه در این دسته از کتب که به صورت مجموعه مقالات گردآوری می شوند حائز اهمیت است هم اندیشی و هم بستگی در محتوای مقالات است. کتاب حاضر از این حیث موفق بوده است. کتاب با یکپارچگی در مفهوم و همبستگی در سیر بیانی ما را به سر منزل مقصود می رساند.
از حیث همانندجویی نیز شاید بتوان کتاب را همانند کتاب هایی چون جامعه شناسی هنر نوشته ی علی رامین و جامعه شناسی هنرها نوشته اکساندر ویکتوریتا دانست با این تفاوت که این کتاب ها در شکلی کلی تر به تمامی مدیوم های هنری می پردازند.
تحلیل درونی و جایگاه اثر
با توجه به این که کفه مطالعات اجتماعی اثر غالب تر بوده ابزارهای بررسی داده ها و تحلیل آن ها نیز ابزارهای مطالعات جامعه شناختی بوده است. در واقع بوردیو در این کتاب عکاسی را دست مایه ای قرار می دهد برای تحلیل طبقات اجتماعی مختلف تا به نتایج جامعه شناختی مورد هدف خود برسد.
در بخش هایی از کتاب بوردیو به بررسی آماری و جمع آوری داده های گرم از طریق پرسش نامه می پردازد و نتیجه را به صورت جداولی عرضه می کند که به فهم و اراده معنا بسیار کمک نموده است. بوردیو اما به تمامی، تمرکز خود را بر شکلی از عکاسی که توسط قشر متوسط و پایین جامعه انجام می شود، می گذارد. او با انتخاب عنوان کتاب نیز به این موضوع اشاره کرده است. مقالاتی از نوع آیین اتحاد و تفاوت های پرورده یا تعریف اجتماعی عکاسی شکلی تحلیلی- تالیفی تر به خود می گیرند و با بررسی داده های جمع آوری شده به نتایج معین و مشخص تری می رسند. در سوی دیگر نیز مقالاتی وجود دارند که به تکرار مکررات در عکاسی می پردازند به عنوان مثال مقاله هنر مکانیکی: هنر طبیعی که بر پایه مقاله والتر بنیامین نوشته شده نمونه ای است از این دست.
نقد و ارزیابی اثر
در برخورد اولیه با کتاب در ترجمه اثر به دو دستگی غیر قابل اغماض بر می خوریم. در مقالاتی که از بوردیو نوشته شده است ترجمه کیفیت پایین تری دارد. شاید دلیل آن را بتوان نثر سخت فهمِ شخص نویسنده در نظر گرفت. به هر جهت در فصل دوم که مقالات از بوردیو نیست گویی به فصل جدید و با کیفیت تری از ترجمه نیز می رسیم.
از منظر فحوای کلام، در کتاب ما بیش و کم با عکاسی و کارکرد اجتماعی آن رو به رو هستیم اما آن چه در عنوان کتاب آمده «هنر میان مایه» است که با تناقضی ما را را رو به رو می سازد چرا که به جز در بخش های کمی از کتاب همچون مقالاتی که درباره باشگاه های عکاسی و نوع و رویکردشان به «هنر عکاسی» می پردازند، مابقی به کلی صحبت از ابزاری است که دست مایه مطالعات اجتماعی نویسنده شده است و صحبتی از هنر بودگی عکاسی و معیارهای آن نمی کند و دغدغه اش دیگر هنر نیست.
از سوی دیگر کتاب حاضر حاصب مطالعاتی است که در چهل سال پیش شکل گرفته اند اما به تازگی به ترجمه رسیده است که این سوال را در ذهن خواننده شکل می دهد که آیا کتابی مهم تر و پیشرو در در این زمینه برای ترجمه و جود دارد یا خیر و دلیل انتخاب مترجم برای ترجمه چه بوده است؟
در مجموع کتاب را می توان در حوزه مطالعات بینا رشته ای دارای ارزش و اهمیت دانست که هم برای دانشجویان و علاقه مندان به عکاسی و هم جامعه شناسی می تواند جذاب و مفید باشد.